خاک و آب، ثروت و سلامتی با فناوری BAGA

خاک و آب، ثروت و سلامتی با فناوری BAGA

کشتهای گلخانه ای یک فناوری مناسب برای حفط منابع تولید یعنی آب، خاک و هواست. در عین حال مواردی مانند کنترل مناسب آفات گیاهان، افزایش راندمان و امکان تولید در تمام فصول از مزایای کشتهای گلخانه ای به حساب می آید. اما کشتهای گلخانه ای بدلیل بسته بودن و ایجاد شرایط بسیار مناسب نشو و نمای آفات مختلف (حشرات، بیماریهای قارچی و باکتریایی، نماتدها(کرمهای نخی) انگل و علفها) بسیار حساسند که کشاورزان برای حفظ آنها ناگزیر از مصرف سموم شیمیایی با غلظتهای بالا و به دفعات زیاد میشوند. بخش عمده حمله آفات به میزان آب مصرفی و وضعیت خاک برمیگردد. اگر رطوبت در حدی کنترل شود که شرایط بهینه زندگی آفات را تامین نکند عملا ما موفق به کنترل مناسب آفات بدون نیاز به انواع سموم خطرناک میشویم. بدینصورت باقیمانده سموم آفت کش در محصول به حداقل ممکن (سطح استاندارد) رسیده و به تعبیر بهتر تولید ارگانیک حاصل شده است.

از سوی دیگر استفاده زیاد از کودهای شیمیایی ماکرو و میکرو یک اصل اجتناب ناپذیر در تولیــــدات گلخانه ای به شمار می آید چون ضامن راندمان بهتر و محصول بیشتر و در نتیجه سود بیشتر است. اما در این شرایط آلودگی خاک به نیترات و فسفر و کادمیوم مازاد صورت می گیرد که نتیجتا این مواد خطرناک وارد محصول نیز میشوند. حال اگر مصرف این کودها نیز کنترل شوند بدین معنی است که ا موفق به تولید سالم استاندارد و یا ارگانیک استاندارد شده ایم.

یاداشت علمی زیر به معرفی و بررسی خصوصیات فناوری جدیدی برای تولیدات ارگانیک گلخــــــانه ای می پردازد:

استفاده از فناوری نوین

بستر آماده گیاه ارگانیک Organic Plant Growth Media-BAGA

در مدیریت آب و خاک برای کشتهای ارگانیک گلخانه ای

دکتر مهدی ضرابی

دانشکده علوم و فنون نوین، دانشگاه تهران

        کشتهای گلخانه ای علیرغم اهمیتی که در توسعه کمی و کیفی تولیدات تازه خوری و نهالستانها دارند اما بدلیل شرایط بسته اکوسیستمی خود از نظر مصرف آب و نیز حجم مصرف کودها و خاصه سموم شیمیایی نیازمند مدیریت بسیار دقیق و حساسی هستند. فناوری های نوینی که امروزه در خدمت کشارزی پایدار خصوصا برای تولید محصولات ارگانیک بکار می روند بر این مدیریتها تاثیر گذار بوده و باعث تغییرات بزرگی در فرآیند تولید محصولات ارگانیک گلخانه ای شده اند. در این فناوری ها اصل اول در مدیریت آب کاهش مصرف آب با ضریبی بالاتر از کاربرد سیستمهای آبیاری بسته نظیر مه پاشی و دریپ است و اصل دوم کاهش  یا حذف کاربرد انواع کودهای ماکرو و میکرو شیمیایی و حتی سموم خطرناک دفع آفات گلخانه ای است. طبعا مدیریت آب خصوصا باعث کاهش و یا حذف بیماری ها و آفات ریشه است که به نوبه خود به عدم مصرف یا کاهش مصرف سموم خطرناک قارچ کش، نماتد کش و علف کش منجر می گردد. 

در فناوری که اکنون در اختیار است استفاده از انواعی از بسترهای آماده کشت محصولات گلخانه ای و نهالستانها توصیه می شود. بسترهای آماده کشت یا Plant Growth Media (PGM) اگرچه به طور عام برای موضوع نشاکاری در کشور مصرف می شوند اما این تکنیک فقط در حد کاربری آنها به عنوان یک نگهدارنده مورد توجه قرار گرفته است در حالیکه بسترهای مورد اشاره یک بسته کامل رشدی هستند. فناوری  PGMبه عنوان جایگزین خـــــاک می تواند باعث افزایش بهره وری مصرف آب، تغذیه مناسب گیاه با مکملهای طبیعی، کاهش تراکم جمعیت آفات و حــذف بیماری های گیاهی گردد که علاوه بر مدیریت صحیح آب به عنوان رکنی مهم در مدیریت خاک باعث حذف آلاینده های کشاورزی است. این فنــــــاوری در کشـــــور ما با نام باگا (بستر آماده گیاه ارگانیک) Organic Plant Growth Media-BAGA توسط دکتر ضرابی ثبت و انواع نمونه آن در شرکت دانش بنیان دشت سبز آتیه عضو پارک علم و فناوری دانشگاه تهران تولید گردیده است. در بررسی های دقیق آزمایشگاهی و پایلوت گلخانه ای با هدف مدیریت آب ثابت شد که میزان مصرف آب در شرایط کشت خیار گلخانه ای در یکی از انواع باگا، آب مصرفی در طول دوره داشت تا 70% به نسبت کشت های متداول در خاک و 50% به نسبت کشتهای گلخــانه ای (در بسترکوکوپیت) کاهش دارد. همچنین کاربرد نوع باگای پسته برای نهال پسته با 60-50% کاهش مصرف آب و حفظ پتانسیل رویشی گیاه بخوبی جایگزین نهالکاری در خاک است.

تولید محصولات کشاورزی ارگانیک در الگوی کوچک نظیر "باغچه خـــــــانگی ارگانیــــک Family Organic Garden" نیز تنها با استفاده از فناوری PGM در دنیــا رایج شده است بخصوص آنکه گسترش کاربرد این تکنیک به معنی کاهش آلاینده های کشاورزی در آب و خاک و مدیریت موفق تولید محصولات ارگانیک است.

متداولترین نوع بسترهای کشت که در دنیا کاربرد دارد شامل الیاف گیاهی نارگیل Coco Peat و انواع خزه ها Peat Moss است که کشاورزان ایرانی نیز برای نشاکاری و کشتهای گلخانه ای از این مواد به همراه سنگ معدن پرلیت به فور استفاده می کنند. متاسفانه کاربرد کوکوپیت سالیانه مقادیر زیادی ارز را از کشور خارج میکند در حالیکه در ساخت باگا از مواد طبیعی موجود در کشور که عمدتا ضایعات کشاورزی بحساب می آیند استفاده شده است. لذا توسعه تولید این نوع بسترها به معنی صرفه جویی ارزی و حمایت از یک تولید ملی فناورانه است.

خصوصیات باگا در مقایسه با آنچه کشاورزان ما در حال حاضر از مواد فوق به صورت مخلوطی با سنگهای پرلیت استفاده می کنند با توجه به مبانی کشاورزی پایدار و ارگانیک بسیار حائز اهمیت است که بخشی از آن به شرح زیر است:

1-    کاهش آب بدلیل حفظ رطوبت تا چندین برابر نسبت به انواع بسترهای متداول و خاک. باگا نشان داده است که بین 50 تا 70% میزان مصرف آب را در گیاهان مختلف تحت کشت کاهش می دهد.

2-    باگا  بستری کاملا ضدعفونی شده است که فاقد هرگونه ماده خارجی، آلاینده ها و عوامل بیماری زای گیاهی، تخم علفهای هرز و حشرات است. خاکهای زراعی و باغی عموما محل انباشت انواع عوامل خسارتزای گیاهان خصوصا پاتوژنها هستند. اما باگا بدلیل استریل شدن نه تنها عاری از این عوامل است بلکه بدلیل داشتن برخی ترکیبات بیو شرایط نگهداری گیاه در مقابل این عوامل را بهبود می بخشد و حتی خاصیت التیامی برای زخمهای گیاه را داراست. لذا گیاهان کشت شده در باگا از نوعی مقاومت القائی در مقابل برخی عوامل خسارتزا برخوردارند.

3-    حذف مصرف انواع کودهای شیمیایی (ماکرو و میکرو) که آلاینده محیط زیست و غذا محســوب می گردند. باگای محصولی دارای انواع خاصی از مکملهای بیوارگانیک اختصاصی برای هر گیاه است به طوریکه گیاه در طول دوره رشد نیازی به استفاده از کودهای شیمیایی ندارد.

4-    حذف مصرف سموم شیمیایی علف کش ها، قارچ کش ها، باکتری کش ها، نماتد کش ها و انواعی از حشره کش ها که به صورت بی رویه مصرف شده و باعث تخریب محیط زیست و تهدید سلامت انسان هستند.

5-    قابلیت تجدید شوندگی به گونه ای که مواد باقی مانده از آن پس از یک دوره کشت با یک فرآیند شارژ مجددا قابل استفاده است.

6-  حذف کلیه هزینه های آماده سازی بستر با توجه به آماده بودن این ترکیب برای هر نوع کشت. کشت گیاهان همواره نیازمند انجام عملیات خاک ورزی است که این امر باعث ایجاد فرسایش در منابع خاک است. اما باگا بستری است که می توان از آن روی سطح خاک و یا ظروف بسته بدون نیاز به انجام هر نوع عملیاتی در خاک استفاده کرد. لذا ضمن صــرفه جویی در هزینه های تولید از فرسایش خاک جلوگیری می کند.

7-    رشد سریع و آسان گیاه و نتیجتا افزایش راندمان کمی و کیفی محصولات خصوصا با توجه به مشکلات خاکهای کم کیفیت برخی نقاط کشور.

8-    وزن بسیار سبک که حمل گلدانها را آسان کرده امکان پرورش انواع گل و گیاه را در هر محلی حتی پشت بام منازل و مجتمع ها و نیز بالکنها و فضاهای سقفی فراهم می نماید و اجازه می دهد تا سطح کشت در گلخانه ها به صورت عمودی افزایش یابد. کاربرد باگا در منازل برای تولید انواع محصولات خانگی ارگانیک شامل سبزیجات و صیفی جات مورد توجه مصرف کنندگان خانگی قرار گرفته است.

9-    توانایی اصلاح بافت و ساختمان خاکهای نامناسب در مناطقی که خاک کیفیت مناسب را ندارد. باگا می تواند در اختلاط با انواع خاکهای کم حاصل باعث افزایش بهره وری خاک در تولیدی سهل تر و با راندمان بهتر باشد. از این رو انواع خاکهای سخت، قلیایی و اسیدی براحتی طی برنامه ای کنترلی با باگا می توانند تحت کشت قرار گیرند.

10-    قابلیت غنی سازی و تغییر کیفیت شیمیایی به تناسب نیاز محصولات مختلف با روشهای ارزان قیمت. باگا ترکیبی تجدید پذیراست که پس از طی دوره مصرف با تکنیکهای دردسترس و بدون نیاز به صرف هزینه بالا به آسانی مجددا در چرخه مصرف قرار می گیرد.

11-مواد ساخت ترکیب باگا صد در صد طبیعی است به طوری که بخش عمده آن از ضایعات گیاهی و مواد معــــــدنی و بخشی از مواد بیوارگانیک حاصل از فناوری های زیستی مواد طبیعی در داخل کشور تهیه می شود. لذا با ساخت بـــــاگا می توان به رفع مشکلاتی مانند مخاطرات زیست محیطی ناشی از دفن یا انباشت مواد پسماند آلی، هدر دهی بقایای گیاهی و ضایعات کشاورزی و غیره اشاره نمود.

12-   کاربری آســــان در بسته بندی مناسب به طوری که نیازی به استفاده از تجهیزات مکانیزه ندارد و کارگران بی دقت کشاورزی هم بدون آسیب به روند کار می توانند از آن استفاده کنند.

کشاورزان و تولید کنندگانی که مایل به سرمایه گذاری برای تولید این محصول هستند میتوانند از طریق mzarabi@ut.ac.ir با دکتر ضرابی تماس داشته باشند.

همچنین بازار خانوادگی، میتواند با تولید کنندگان محصولات گلخانه ای ارگانیک که از این محصول فناورانه استفاده کرده و تحت مدیریت علمی دانشگاه تهران باشند، قرارداد خرید تضمینی منعقد نماید و محصولات تولیدی را با برند تولید کننده و تحت لیسانس بازار در شبکه باشگاهی خود عرضه نماید.